آداب سفر زیارتی معصومین علیهم السلام 

 مقام معظم رهبری: (مردم) نوروز را بهانه‏ای برای زیارت اعتاب مقدسه قرار می‏دهند، به مشهد مسافرت می‏کنند که همیشه یکی از پرجمعیت‏ترین اوقات سال در مشهد مقدس، اوقات عید نوروز بوده است. این، بسیار خوب است. (1/1/ 77)

یکی از رسومات نیک در تعطیلات نوروزی رفتن به سفرهای زیارتی است؛  خوب است برای استفاده بیشتر از سفر زیارتی با آداب آن بیشتر آشنا شد.

فضیلت زیارت معصومین علیهم السلام:

روایت شده که روزى پیغمبر (صلی الله علیه و آله ) نشسته بود و على و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) در اطراف او نشسته بودند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) فرمود: چگونه است بر شما آنگاه که در خاک روید و قبرهاى شما پراکنده باشد؟ امام حسین (علیه السلام) گفت: آیا به مرگ طبیعى از دنیا میرویم یا کشته خواهیم شد؟ فرمود: بلکه تو اى فرزند به ستم کشته خواهى شد، و برادرت نیز به ستم کشته مى‏شود و فرزندان شما در روى زمین آواره و پراکنده می شوند، امام حسین (علیه السلام) گفت: اى رسول خدا چه کسى ما را می کشد؟ فرمود: بدترین مردمان، عرض کرد: آیا پس از کشته شدن کسى ما را زیارت‏ خواهد کرد؟ فرمود: آرى پسرم، گروهى از امت من هستند که بوسیله زیارت‏ شما نیکى و احسان مرا خواهند، پس چون روز قیامت شود من به نزد آن گروه در موقف بیایم، تا اینکه شانه‏هاى ایشان را گرفته و آنان را از سختی ها و هراس هاى موقف برهانم. [1]

از آن حضرت است که به على بن ابى طالب علیه السّلام فرمود: بخدا سوگند کشته می شوید در زمین عراق و در آنجا دفن مى‏شوید عرض کردم: یا رسول اللَّه پاداش زیارت‏ قبرهاى ما چیست هر کس آنها را آباد کند جزایش چیست؟

سپس به من فرمود: اى ابا الحسن! همانا خداى تعالى قبر تو و قبرهاى فرزندانت را بقعه‏اى از بقعه‏ها و میدان‏هاى بهشت قرار داده و خدا دل‏هائى را از آفریدگان و برگزیدگانش قرار داده که به سوى شما میل می کنند و درباره شما اذیت و آزارها را تحمل می کنند سپس قبرهاى شما را آباد می کنند بواسطه نزدیکى آنان به خداوند جل و علا و دوستى براى رسول خدا یا على، اینان ویژگان و مخصوصین به شفاعت من هستند و اینان فردا در بهشت مرا زیارت می کنند.[2] 

 آداب قبل از زیارت

1. غسل زیارت :  

عبد اللَّه بن سنان از امام صادق (علیه السلام) نقل مى‏کند که فرمود: همانا غسل‏ در چهارده مورد است: غسل میّت و غسل جنب و غسل کسى که میّت را غسل داده و غسل جمعه و غسل عید فطر و قربان و غسل روز عرفه و غسل احرام و غسل ورود به کعبه و غسل ورود به مدینه و غسل ورود به حرم و غسل زیارت‏.[3] منظور از این غسل، غسل مستحبی است زیرا «ادب زیارت اقتضا می کند که با داشتن غسل زیارت انجام گیرد به گونه ای که طبق بیان مرحوم مفید اگر نقض و باطل شد دوباره غسل کند. البته عده ای غسل روز را تا شام و غسل شب را تا صبح کافی می دانند و در این فاصله نیاز به تجدید غسل نیست.» [4]

 عن ابی عبد الله علیه السلام أنه قال: غسل یومک یجزیک للیلیک و غسل لیلتک یجزیک لیومک. [5]  اما اگر غسل واجب به عهده انسان باشد طبق فتوای مراجع تقلید بدون غسل، زیارت از نزدیک جایز نیست.[6] ابی بصیر می گوید: نیاز به غسل داشتم به سمت حمام رفتم و در بین راه عده ای از دوستان شیعه را دیدم که قصد زیارت امام صادق علیه السلام را دارند. با خود گفتم مبادا فیض زیارت را از دست بدهم و دیگران در این فیض از من سبقت بگیرند. بدون غسل کردن همراه آنها راهی منزل امام علیه السلام شدم. هنگامی که نگاه امام به من افتاد فرمود: ای ابا بصیر نمی دانی که انسان جنب نباید به خانه انبیاء و فرزندان انبیا قدم نهد. [7]

2. پوشیدن لباس تمییز:

صفوان گفت که من سؤال کردم از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام)  که به چه نحو زیارت آن حضرت بکنیم؟

فرمود که وقتى که خواهى زیارت‏ کنى غسل کن و دو جامه‏ پاکیزه شسته یا نو بپوش ... [8]

3. استعمال بوی خوش:

در ادامه حدیث بالا فرمود: و بوى خوش استفاده کن، و اگر به دستت نیاید بوى خوش باکى نیست، و چون از خانه بیرون آیى این دعا را بخوان...

4.  با وقار راه رفتن :

محمّد بن المشهدى در مزارش ذکر کرده است که حضرت صادق (علیه السلام) این زیارت را تعلیم محمّد بن مسلم ثقفى فرمودند که هر گاه به زیارت حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) روى غسل کن از براى زیارت و پاکیزه‏ترین جامه‏هاى خود را بپوش و خود را خوشبو کن و به آرام دل و آرام تن راه رو و به در روضه مقدّسه که برسى رو به قبله کن و سى مرتبه اللَّه اکبر بگو، و بگو: السّلام على رسول اللَّه السّلام على خیرة اللَّه‏ تا آخر زیارت که در مزار مذکور است. [9]

5.ذکر گفتن در راه رفتن به حرم:

در وقت رفتن به حرم مطهر زبان را به ذکر تکبیر و تحمید و تسبیح و تهلیل و تمجید مشغول کردن و به صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد علیهم السلام دهان را معطر نمودن. [10]

6. اذن دخول:

یکی دیگر از آداب زیارت اجازه گرفتن از خدا و رسول و ملائکه حاضر در بقعه مبارکه و صاحب قبر است. زیرا شیعه قائل است که معصومین زنده اند و همانند شهدا – خود نیز جزء شهدا هستند- نزد خدا روزی می خورند.همانطور که کفعمی در زیارتنامه معصومین علیهم السلام آورده است: اللهم إنّی وقفت علی باب من ابواب بیوت نبیک و قد منعت الناس أن یدخلوا إلّا بإذنک ... و أعلم أن رسولک و خلفاءک علیهم السلام أحیاء عندک یرزقون یرون مقامی و یسمعون کلامی و یردون سلامی... [11]

7. خواندن زیارت مخصوص:

در کتب زیارت از جمله مفاتیح برای هر معصومی زیارتی مخصوص ذکر شده است. و مناسب است هنگام تشرف به حرم حضرات معصومین این زیارتنامه ها خوانده شود.

8. دو رکعت نماز زیارت:

آنگاه بجانب سر مبارک باز مى‏گردى و دو رکعت نماز در پشت سر آن حضرت علیه السّلام می گذارى، و در رکعت اول حمد و سوره یاسین، و در رکعت دوم «حمد» و سوره «الرّحمن» را و اگر از بر نداشتى سوره «توحید» را بجاى آنها قرائت کرده(البته سوره هایی که حفظ نیستیم را از روی قرآن هم می شود قرائت کرد) و در دعا و تضرّع اصرار می ورزى، و براى خود و پدر و مادر و جمیع برادران خویش و مؤمنین، مردان و زنان دعا میکنى، و در بالاى سر (در صورت امکان و عدم مزاحمت دیگران) آنچه خواهى درنگ مینمائى و نماز زیارت‏ را نزد قبر بجاى مى‏آورى. [12]

9. دعا کردن:

و بسیار براى خود و پدر و مادرت دعا میکنى، و براى هر کدام از آن دو امام دو رکعت نماز زیارت‏ در حرم بجاى مى‏آورى و خدا را به آنچه دوست دارى میخوانى زیرا او نزدیک است به بنده خود و مستجاب‏کننده دعاهاى اوست. [13]

پی نوشت ها:

1.ارشاد-ترجمه رسولى محلاتى ،ج‏2 ،ص : 131

2. ارشاد القلوب-ترجمه رضایى، ج‏2، صص 436 و 437

3. خصال-ترجمه جعفرى ،ج‏2 ،ص : 259

4. فلسفه زیارت، مرتضی جوادی، ص182، انتشارات إسرا

5 . وسائل شیعه، حرعاملی، ج12 ، ص 328

6. رساله مراجع تقلید بخش چیزهایی که بر جنب حرام است.

7. فلسفه زیارت، مرتضی جوادی، ص 184، به نقل از بحارالانوار

8 و 9. فرحة الغری-ترجمه علامه مجلسى ،ص : 78

10. مفاتیح الجنان، باب سوم در زیارات، فصل اول: آداب زیارت

11. البلدالأمین، ابراهیم بن على عاملى کفعمى، ص 276

12.عیون أخبار الرضا ع-ترجمه غفارى و مستفید، ج‏2، ص 665و 666

13. من لا یحضره الفقیه-ترجمه غفارى، ج‏3 ،ص 538