اولین راه نفوذ شیطان در انسان

شیطان از راه های مختلفی انسان‌ها را مورد تهاجم قرار می‌دهد. مهم‌ترین سلاح شیطان و اولین راه نفوذ او در انسان، غافل کردن است. یعنی شیطان در مرحله اول می‌کوشد تا انسان را از خطر و ضرر، غافل کند، چون وقتی انسان از خطر چیزی غافل شد به آسانی به آن مبتلا شده، به سهولت، حقیقت سودمندی را از دست می‌دهد.

شیطان با سرگرم کردن انسان به لهو و لعب و زخارف دنیا، او را از یاد حق باز می‌دارد و قیامت را از یاد وی می‌برد و از این طریق وی را گرفتار عذاب شدید الهی می‌کند. در گام دوم اگر کسی به یاد خدا و قیامت بود، شیطان می‌کوشد تا او را از راه جهل مرکب و تزئین: «وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ»(نمل/24) و تسویل: «الشَّیْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ » (محمد/25) یعنی بد را خوب جلوه دادن یا خوب را خوب‌تر جلوه دادن، از فضیلتی مهم یا اهم باز بدارد، مثل این که انسان را سرگرم کار مستحبی می‌کند تا وی را از واجب باز دارد یا او را سرگرم واجب مهم می‌کند تا او را از واجب اهم محروم کند.

«زینت» یعنی هر چیز زیبا و دوست داشتنی که به چیزی دیگر ضمیمه می‌شود و به آن زیبایی می‌بخشد و مرغوب و محبوبش قرار می‌دهد به گونه ای که طالب زینت به طمع رسیدن به آن حرکت می‌کند و از فواید یا ضررهایش بهره یا خسران می‌برد.

قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «تَاللّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِکَ فَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَهُوَ وَلِیُّهُمُ الْیَوْمَ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ؛ سوگند به خدا که به سوی امتهای پیش از تو (رسولانی) فرستادیم (اما) شیطان اعمالشان را برایشان آراست و امروز (هم) سرپرستشان هم اوست و مجازات دردناکی برای آن‌هاست.»(نحل: 63)

قرآن کریم از زبان شیطان می‌فرماید: «قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ؛ خداوندا، به خاطر آنکه مرا به هلاکت افکندی هر آینه در زمین (باطل را) در نظرشان زینت می‌دهم (آنان را خواهم فریفت) و همگی‌شان را به راه هلاکت می‌برم.»(حجر/39) یعنی شیطان آرزوها و خیالاتی را برای انسان مطرح می‌کند «لأُمَنِّیَنَّهُمْ»(نساء/119) و چیزهایی را در نظر انسان زینت می‌دهد که زینت ارض است، نه زیور قلب و جان انسان، چه اینکه زینت جان انسان، ایمان به خدای سبحان است: «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ » (حجرات/7)، نه خانه و باغ و امکاناتی که زینت زمین محسوب می‌شود.

اگر کسی خانه خوب و مجللی ساخت، زمین را مزین کرده است نه خود را. این مغالطه، کار شیطان است که زینت‌های زمین را از طریق آرزو، زینت انسان وانمود می‌کند. شیطان با ابزار تزئین و تسویل، در عقاید و اخلاق آدمی نفوذ کرده و کاری می‌کند که انسان با اراده و انتخاب خود شقاوت را بر سعادت ترجیح داده و با گرایش به لذات زودگذر، هلاکت خویش را امضاء می‌کند.

امام سجاد(علیه السلام) در فرازی از دعا و مناجات خویش، از تزئین و تسویل شیطان به خدا پناه برده، عرضه می‌دارد: «اللهم انا نعوذ بک من ... ان یطمع نفسه فی اضلالنا عن طاعتک و امتهاننا بمعصیتک او ان یحسن عندنا ما حسّن لنا او ان یثقل علینا ما کرّه الینا؛» خداوندا، به تو پناه می‌بریم از اینکه (شیطان) در گمراهی ما برای بازداشتن از طاعتت و زبون نمودن ما به نافرمانیت خود را به طمع اندازد و یا اینکه نزد ما آنچه را که او برایمان نیکو جلوه داده، نیکو باشد، و یا آنچه (از عبادات) را که او برای ما ناگوار و ناخوشایند نشان دهد، بر ما سنگین و ناگوار باشد.»(صحیفه سجادیه)

بدیهی است در مقابله با دشمن همواره باید از سلاح مناسب استفاده کرد. بندگی واقعی خداوند و محبت حقیقی او، قوی‌ترین سلاح در مقابل شیطان است. در واقع عبادت توأم با عشق و محبت، همان اخلاصی است که شیطان از روز نخست عجز خود را در برخورد با آن اعلام کرده و بیان داشته که دسترسی به مخلَصین ندارد:«لاغوینهم اجمعین الاعبادک منهم المخلصین.»از این رو امام سجاد (علیه السلام) در فراز دیگری از دعای خویش از خداوند چنین مسألت می‌دارد: «خداوندا، شیطان را به سبب عبادتت از ما دور گردان و به پایداری ما در محبت تو، خوارش گردان و میان ما و او پرده ای قرار ده که آن را ندرد و سد محکمی ایجاد کن که آن را نشکافد.»

خدای تعالی اراده‌اش بر این تعلق گرفته که بشر در این مدتی که در دنیا زندگی می‌کند، به زندگی‌اش با میل و رغبت ادامه دهد، لذا در افعال و امور عالم لذایذی قرار داده و نتایجی وضع کرده که منتهای همه آن نتایج، سعادت واقعی و حقیقی زندگی است. از این رو انسان در هر عملی که انجام می‌دهد لذتی را در نظر می‌گیرد که یا آن لذت بدنی و مادی است، مانند لذت غذا خوردن، یا لذت فکری است، مانند لذت ترقی و کسب نام نیک و ... و اگر این لذایذ نبود بشر درصدد انجام دادن هیچ عملی بر نمی آمد و در نتیجه نظام زندگی مختل می‌شد.

این لذایذ و زینت‌های الهی اموری‌اند که هم زندگی دنیوی را اصلاح می‌کنند و هم به آخرت او ضرر نمی‌رسانند. اما زینت‌های شیطانی و لذت‌هایی که او در اعمال و رفتارها قرار داده، موافق با هوی و مایه بدبختی در دنیا و آخرت است، لذایذی که فطرت سالم انسانی مخالف آن است، از این رو بایسته و شایسته است که انسان با پرهیز از تزئینات و تسویلات شیطانی، و بهره گیری از مواهب الهی، راه سعادت و کمال انسانی خویش را بپیماید.