اصل اول. در همه حال از اسراف و تبذیر دوری کنید

از جدی ترین و فراگیرترین گناهان مالی که در کمین ماست؛ اسراف و تبذیر است.«وَ لَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا * إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کاَنُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ  وَ کاَنَ الشَّیْطَنُ لِرَبِّهِ کَفُورًا»؛ و هرگز اسراف و تبذیر مکن، چرا که تبذیرکنندگان، برادران شیاطینند و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود.  و نیز می فرماید: «وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِین‏» (آیات 141 انعام و 31 اعراف) و سرنوشت آنها چیزی جز عذاب آخرت نخواهد بود «وَ أَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحابُ النَّار» (آیه 43 غافر)

قرآن کریم در آیات متعددی از اسراف و تبذیر نهی می کند؛ مانند آیات 26 و 27 سوره مبارکه اسراء که می فرماید:

سوالی که از این آیات به ذهن می آید:

اسراف چیست و فرق آن با تبذیر کدام است؟

پاسخ این سوال:

در پاسخ به این سوال گفته اند: با در نظر گرفتن ریشه این دو لغت چنین به نظر مى‏رسد که وقتى این دو در مقابل هم قرار گیرند «اسراف» به معنى خارج شدن از حد اعتدال است، بى آنکه چیزى را ظاهرا ضایع کرده باشد. برای مثال، کسی غذاى خود را آن چنان گران قیمت تهیه کند در حالی که می تواند با قیمت آن عده زیادى را آبرومندانه غذا بدهد. در اینجا اسراف صورت گرفته زیرا از حد گذرانده با این که در ظاهر چیزى نابود نشده است.

اما «تبذیر» و ریخت‏وپاش آنست که آن چنان مصرف کند که به اتلاف و تضییع بیانجامد؛ مثل اینکه براى دو نفر میهمان، غذاى ده نفر را تهیه کند و بعد باقیمانده را در زباله‏دان بریزد و آن را تلف کند. جالب تر این که برخی به این کار افتخار هم می کنند.(برگرفته از تفسیر نمونه ج12ص97)

بنابراین باید مراقب بود که نه بیش از مقدار نیاز خرید کرد که تبذیر است و نه بی جهت خرید گران قیمت کرد که اسراف است.

به راستی چه معنا دارد که انسان پول دو یا سه شلوار مناسب و آبرومندانه را بابت یک شلوار پاره پاره و رنگ و رو رفته ای بدهد که تا همین دو سه سال پیش اگر آن را کنار خیابان می انداخت کسی به آن نگاه هم نمی کرد؟!

همیشه با دیدن مردمی که با ولع و حرص عجیبی خود را در یک مسابقه خرید احساس می کنند این سوال برایم پیش می آید که چه اتفاقی در شُرُف وقوع است که ما از آن بی خبریم؟ قحطی در پیش است؟ یا با تحویل سال و صدای شلیک توپ به یکباره جمعیت کشور چند برابر می شود و چیزی به کسی نمی رسد؟ یا معده همین هایی که هستند به یک باره گشادتر می شود؟

اگر با تحویل سال چیزی جز تقویم عوض نمی شود و همین مردم ؛ همین معده ها و همین مقدار که غذا و میوه می خوردند ادامه خواهد داشت پس این همه سبد کالایی و فروش فوق العاده و بخربخرهای چند برابر برای چیست؟

اصل دوم. فقرا و مستمندان شهر و روستایمان را فراموش نکنیم

دومین اصلی که ما را در دستیابی به یک عملکرد خداپسندانه در این جو ایجاد شده یاری می کند توجه به فقر مستمندان و نیاز آنان در همه حال و به خصوص این روزهاست.

شما پدری را تصور کنید که با درآمدی بسیار کم، روزگار به سختی می گذراند. شب است و او به همراه همسر و فرزندانش سر سفره نشسته اند و شامی شبیه صبحانه را میل می کنند و نیم نگاهی هم به اخبار دارند. به یکباره با مقدمه اخبارگو و لبخندی که می زند دوربین به سطح شهر رفته خبرنگار از خرید شب عید و مقدار خرید و جنب و جوش مردم، گزارش می دهد. مردم هم با آب و تاب از خریده ها و هنوز نخریده های خود می گویند و ...

اینطرف؛ همین یه لقمه نون و پنیر هم به دهان پدر زهر می شود و مادر از دادن جواب دختر کوچک خود که مدام می پرسد: پس ما کی می ریم خرید؟ ناتوان است. عوض کردن کانال هم فایده ای ندارد چون پدر می داند که این کار، قسط های عقب افتاده و یخچال خالی و لباس های کهنه آنها را چاره نمی کند.

یادمان باشد که درد این خانواده ها آنقدر زیاد است که اگر از جشن نیکوکاری چیزی نصیبشان شود باز دردی را دوا نمی کند.

راه حل

قرآن کریم بر متقیانی که دارند و از دستشان بر می آید واجب کرده است که بخشی از دارائیشان را به نیازمندان اختصاص دهند؛ «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فىِ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ ... وَ فىِ أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائلِ وَ المَْحْرُومِ»(آیات 15-19 سوره ذاریات)؛ «پرهیزگاران در باغها و چشمه سارانند ... و در اموالشان براى سائل و محروم حقّى [معیّن‏] بود.»

این نمی شود مگر آنکه ما از ابتدا یک نیازمند یا یک خانواده مستمند و یا بیشتر را در کنار خانواده خود در نظر بگیریم ؛ نه آنکه در بهترین حالت چنین نیت کنیم که اگر در آخر کار چیزی زیاد آمد آن را به نیازمندان هدیه می کنم.

اگر ما از همان ابتدا آنها را هم در نظر داشته باشیم ؛ ضمن آنکه به دام اسراف و تبذیر نمی افتیم؛ می توانیم با مدیریت صحیح خرید؛ پوشاک و کالایی هم برای آنها بخریم و یا می توانیم به راحتی بخشی از دارایی خود را (هر کسی به میزانی که واقعا در توان دارد) به این عده از عزیزان اختصاص داده و با شادکردن دل خانواده ای خدا را خشنود سازیم.