بسم الله الرحمن الرحیم

 

می دانیم که شیطان برای گرفتار کردن هر شخصی از راه مناسب او وارد می شود. یکی از ترفندهایی که شیطان درباره برخی از افرادی که می خواهند مقید به رعایت مسائل شرعی باشند، اجرا می کند، گرفتار کردن آنها به وسواس است به گونه ای که موجب می شود نیروها و فرصتهای آن شخص، در پیچ و خم های ساختگی تلف شود وبا مشغول شدن به امور بیهوده، بعد از مدتی ممکن است از احکام شرعی زده شود و دل چرکین گردد؛ نمازی که زمانی در آن حال خوشی داشت، بی روح شود و...

ابن سنان گوید به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: مردی هست که گرفتار وسواس در وضو و نماز می باشد و مرد عاقلی است.

فرمود: وَ أَیُّ عَقْلٍ لَهُ وَ هُوَ یُطِیعُ الشَّیْطَانَ؛ چه عقلى دارد که فرمانبرى شیطان می کند؟!

گفتم: چگونه فرمان شیطان می برد؟

فرمود: سَلْهُ هَذَا الَّذِی یَأْتِیهِ مِنْ أَیِّ شَیْ‏ءٍ هُوَ فَإِنَّهُ یَقُولُ لَکَ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَان؛ از او بپرس وسوسه‏اى که باو دست می دهد از چیست؟ قطعا به تو خواهد گفت از عمل شیطانست. (1)

بسیاری از وسوسه ها ناشی از آگاهی کم نسبت به مسائل شرعی و ندانستن وظیفه شرعی در مقابل آن است. در نوشتار پیش روی، پس از خواندن بیانات برخی از اساتید اخلاق اسلامی، نگاهی به احکام فقهی می اندازیم 

دو رکعت نماز با لباس نجس

مرحوم «آیت الله مجتهدی تهرانی» می فرماید:

«شخص وسواسی به محضر آیت الله گلپایگانی (رحمه الله) آمد و عرض کرد: ما زمستانها گرفتاریم، زیرا این کوچه و خیابان ها کثیف و نجس است و برف زمین را پاک نمی کند اگر ماشین و یا موتور عبور کند و آب به لباس ما ترشّح کند، چه کنیم؟ ایشان فرمودند: پاک است و نجس نیست، ولی گویا آن شخص وسواسی، قانع نشده بود لذا حضرت آیت الله گلپایگانی ادامه دادند و فرمودند: «اگر خدا 17 رکعت نماز با لباس پاک، از شما بخواهد و 2 رکعت نماز با لباس نجس، آیا آن دو رکعتی که باید با لباس نجس بخوانید، می توانید با همین ترشحات کوچه و خیابان بخوانید؟ یا اینکه برای اطمینان داشتن، به دستشویی رفته و از نجاسات آن به لباستان می مالید؟» آن شخص با این پاسخ زیبای آیت الله گلپایگانی جواب خود را گرفت و رفت غرض این است که اگر بتوانی قسم بخوری که فلان چیز نجس شده است، آن چیز نجس می شود و الّا پاک است.» (2)

وسواس، مانع از رسیدن به اهداف بلند

مرحوم «آیت الله حق شناس» در توضیحات مفصلی، در مباحث اخلاقی‎شان فرموده اند:

«بعضی از رفقا را می‌بینم که قدری از حد متعارف خارج شده‌اند. یک مسأله‌ی شرعی وجود دارد که آنهایی که در نواحی قطبی زندگی می‌کنند، -که شش ماه شب و شش ماه روز است- باید به منطقه‌ی معتدله رجوع کنند. [مثلا گفته شده که باید نماز و روزه خود را مطابق یکی از کشورهای معتدلی که در نصف النهار آنها قرار دارد انجام دهند.(3)]

کسی که وسواسی می‌شود و از حد متعارف خارج می‌شود، باید رفتارش را با متعارف مردم  مقایسه کند... شیطان با این وسوسه‌ها که اینجا نجس است و آنجا پاک است وآنجا ترشُّح شد و یا  وضو درست نشد و غسل درست نشد، هی با این وسوسه‌ها، انسان را از اهداف عالیه باز می‌دارد.

شارع مقدس در قسمت نجاست و طهارت به پایین‌ترین حد کفایت نموده است. مثلاً در برخی رستوران‌ها و مهمان‌خانه‌ها مشتری غیرمسلمان هم تردد دارد، اما صاحبش مسلمان است، صاحب رستوران هم شاید خیلی پای‌بند به نجاست و پاکی نباشد، در اینجا چه کار بکنیم؟ آیا باید احتراز بکنیم؟ آیا غذایشان نجس است؟  خیر، غذای این رستوران‌ها پاک است.

تا مادامی که علم به نجاست برای شما حاصل نشده است، اینها پاک است، برادر من!

یا اینکه در کمر شما، دُملی درآمده است. یک مایعی از پشت شما سرازیر می‌شود، شک می‌کنید که آیا آن مایعی که جریان پیدا کرده است، خون است؟ یا عفونت جراحت است؟ لزومی ندارد که  بررسی کنید، یا به کسی بگویید که بیاید و جای زخم را ببیند. نیازی به دیدن نیست، بلند شوید و نمازتان را بخوانید.

با این‌همه آسان گرفتن شرع باز هم انسان  وسواسی بشود؟!

به چه کسی وسواسی گفته می‌شود؟ به کسی که از حد متعارف خارج شده باشد و دائم گرفتار این توهم بشود که آیا  این شیء نجس است؟ یا پاک است؟ دو مرتبه،  سه مرتبه، هی دستش را بشوید.

پس اینگونه اشخاص باید به حد متعارف برگردند. این یک نوع بیماری روانی است که انسان بدان مبتلا می‌شود و  ترتیب اثر دادن به آن جایز نمی‌باشد. 

حضرت فرمودند: به آن شخص(وسواسی) بگو که اگر در دین گفته شده است که مثلاً یک مرتبه، یا دو مرتبه شستن کافی است، چرا سه مرتبه، یا چهار مرتبه دستت را می‌شویی؟ آن شخص در جواب این سؤال حضرت گفت: بر شیطان لعنت!

فهمیدی، داداش جون! پس بنابراین در هنگام وسواس، ترتیب اثر دادن، جایز نیست. یک صلوات بفرستید.» (4) 

نگاهی به احکام فقهی وسواسی ها

روشن است که درباره مسائل شرعی اشخاص وسواسی، هر کس باید به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند؛ در اینجا برای نمونه، بخشهایی از نظرات فقهی بعضی از مراجع تقلید معاصر، درباره اشخاص بیان می شود.

امام خمینی (ره):

«وسواس شرعى نداریم و کسى که از متعارف خارج شود وسواسى است و حرام است.» (5)

«اگر انسان حالتى دارد که در آب کشیدن چیز نجس یقین پیدا نمى‌کند، مى‌تواند به گمان خود اکتفا کند.» (6)

مرحوم آیت الله بهجت:

«وسواسى که غالباً پاک‌ها را نجس مى‌انگارد، باید بنابر تکلیف شرعى از این رویّه دست بردارد. (7)

مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی:

«وسواسى در حقیقت به منزله قبول نداشتن حکم خدا و رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله‌ در مورد طهارت مى‌باشد و گاهى موجب بطلان وضو مى‌شود. لذا شرعا و عقلا لازم است از این تخیلات شیطانى اجتناب شود و با بى‌اعتنایى مکرر مى‌توان آن حالت را از خود دور کرد.» (8)

آیت الله خامنه ای:

«کسانى که داراى حساسیت نفسانى شدیدى در مورد نجاست هستند (به این افراد در اصطلاح فقهى وسواسى گفته مى‌شود)، حتى اگر گاهى یقین به نجاست هم پیدا کردند، باید حکم به عدم نجاست کنند، مگر در مواردى که نجس شدن یک شى‌ء را با چشمان خود ببینند، به طورى که اگر فرد دیگرى هم آن را ببیند، یقین به سرایت نجاست پیدا کند، فقط در این موارد باید حکم به نجاست کنند.» (9) 

آیت الله صافی گلپایگانی:

«وسواسى نباید به شک خود اعتناء کند و مثل متعارف مردم عمل نماید.» (10) 

آیت الله مکارم شیرازی:

«وظیفه شما این است که به سایر مردم نگاه کنید و ببینید در چه حد به این امور اعتناء مى کنند و علم به نجاست پیدا مى کنند (منظور قشر متدیّن است) آن مقدار که آنها یقین پیدا مى کنند و آب مى کشند شما هم آب بکشید و نسبت به بقیّه تکلیفى ندارید؛ هرچند فکر شما به شما بگوید نجس است. زیرا در این گونه موارد افراد متدیّن عادى علم و یقین به نجاست پیدا نمى کنند.» (11) 

راهی برای درمان 

«آیت الله مکارم شیرازی»، در توضیحات مفصل تری درباره درمان وسواس می فرماید:

«وظیفه الهی و شرعی شما این است که در مسائلی که مبتلا به وسواس هستید مطابق افراد عادی متدین عمل کنید و به علم و یقین خود اصلاً توجّهی نکنید...

و هرگاه عمل دلچسب شما نبود و حتی خیال می کردید باطل است اعتنا نکنید وظیفه شرعی شما همین است و بس. مثلاً ما در سه دقیقه وضو می گیریم، شما بیش از این معطل نشوید هر چند دلچسبتان نباشد.» (12)

همچنین می فرماید:

«وسواسى بودن شما به علّت ندانستن مسائل است. اگر مسائل را درست، یاد بگیرید، راحت مى شوید. مسأله مهم این است که علم و یقین وسواسى نه ملاک نجاست است، نه ملاک طهارت.

 

و به عبارت واضح تر، باید ببینید افراد عادى متدیّن چه موقع علم به نجاست پیدا مى کنند، و چه موقع علم به طهارت، به همان مقدار قناعت کنید، و اگر قلب شما راضى نشد به آن اعتنا نکنید، و مسؤولیّت آن را به عهده ما بگذارید.

 

به شک و تردید اعتنا نکنید، حتّى کف توالت مادامیکه با چشم خود نجاستى در آن نبینید بگویید پاک است؛ کوچه ها، خیابانها، مغازه ها همه پاک است. اتومیبل هاى عمومى، صندلى ها و دسته درهاى آنها پاک است، حمّام مادامى که چیز نجسى به یقین در آن نباشد پاک است.

 

تمام مسلمانها و بچّه هاى آنها مادامى که نتوانید قسم به نجس بودن آنها بخورید پاک هستند. وظیفه شرعى شما این است که به آنچه گفته ایم عمل کنید، و بعد از یک هفته آثار مثبت آن را خواهید دید.» (13)

 

 

پی نوشت ها:

(1)    الکافی، ج‏1، ص12، کتاب العقل و الجهل؛ اصول کافى- ترجمه مصطفوى، ج‏1، ص13

(2)    پایگاه وارثون

(3)    استفتائات آیت الله مکارم شیرازی درباره مسلمانان ساکن مکانهای قطبی

(4)    پایگاه وارثون

(5)    استفتاءات (امام خمینى)، دفتر انتشارات اسلامى، ج‌1، ص109

(6)    توضیح المسائل امام خمینى، ص56

(7)    استفتاءات آیت الله بهجت، ج‌1، ص85

(8)    جامع المسائل فارسى، آیت الله فاضل، ج‌1، ص46 و 47

(9)    أجوبة الاستفتاءات فارسى، ص61

(10)جامع الأحکام (آیت الله لطف الله صافى)، ج‌1، ص32

(11)پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی

(12)همان

(13)همان