صلوات هم نقش اثباتی دارد و هم نقش محوی.  اینکه حضرت می‌فرمایند: هر یک صلوات وقتی در نامه عمل ثبت و ضبط می‌شود، ده حسنه نوشته می‌شود، نقش اثباتی است. از طرف دیگر حضرت در روایت دیگری می‌فرمایند، نقش محوی نیز دارد، یعنی نقش استغفار هم دارد .

رُوِیَ عَن الحَسنَ بن عَلِیٍّ العَسکَری (صَلَواتُ اللهُ عَلَیهما) قالَ: « أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ وَ ذِکْرَ الْمَوْتِ وَ تِلَاوَةَ الْقُرْآنِ وَ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله وسلم)فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ عَشْرُ حَسَنَات‏»

روایت از امام عسکری (علیه السلام) منقول است که حضرت فرمودند:

زیاد به یاد خدا باشید، « اَکثِرُوا ذِکرَ اللهِ تَعالی »، این ذکر(یاد) به معنای ذکر درونی است، چون در جمله بعد دارد: «و ذِکْرَ الْمَوْتِ» و مرگ نیز فراموشت نشود، چون در این عبارت ذکر به معنای ذکر درونی است. ذکر در عبارت اوّل نیز به قرینه، به معنای یاد است، نه ذکر زبانی و این ذکر نقش سازنده دارد. حضرت می‌فرمایند: خدا یادت نرود، مرگ هم فراموش نشود. این دو سفارش، درونی بود؛ حضرت دو سفارش بیرونی هم فرموده اند.

سوم: قرآن زیاد بخوانید «وَ تِلَاوَةَ الْقُرْآنِ ». تلاوت قرآن آثار بسیار زیادی دارد و از نظر معنوی، نورانیّت می‌آورد.

چهارم: زیاد درود بر پیامبر بفرستید، «وَ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِیِّ». حضرت سفارشات قبل را بدون علّت فرمودند و فقط برای همین سفارش علّت فرمودند: «فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ عَشْرُ حَسَنَات» چون صلوات بر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) ده حسنه محسوب می‌شود.

صلوات هم نقش اثباتی دارد و هم نقش محوی. اینکه حضرت می‌فرمایند: هر یک صلوات وقتی در نامه عمل ثبت و ضبط می‌شود، ده حسنه نوشته می‌شود، نقش اثباتی است. از طرف دیگر حضرت در روایت دیگری می‌فرمایند، نقش محوی نیز دارد، یعنی نقش استغفار هم دارد.

در روایت متعدّد داریم که صلوات نقش نفیی هم دارد، یعنی از یک طرف حسنه نوشته می‌شود از طرف دیگر، سیّئه‌ای هم پاک می‌شود، به تعبیر دیگر صلوات، دو چهره‌ای است؛ این که می گویند: بهترین ذکر صلوات است، به علّت دو چهره‏ای بودن او است. صلوات هم مداد است، هم مداد پاک کن. لذا بسیار به صلوات سفارش شده است.

جنبه اثباتی صلوات نیز بحث مفصلی است، حتّی در یک روایت داریم وقتی کسی صلوات بفرستد، برایش ده حسنه می‌نویسند، از آن طرف ملائکه هفتاد صلوات برای او می‌فرستند، از طرف دیگر هم، خدا هفتصد درود بر او می‌فرستد. جنبه ضریب صلوات بسیار بالا است و ما نمی‌دانیم که در فرستادن یک صلوات چه خبرها است. لذا امام عسکری(علیه السلام) سفارش به صلوات فرمودند.(بحارالأنوار ج 75، ص 37 ) 

نقل یک حکایت

روزی در خدمت حضرت آیت الله بهاءالدینی(ره)، از مرحوم آیت الله آخوند ملاعلی همدانی، دربارة فضیلت و اثر صلوات جریان ذیل نقل شد که مرحوم آیت الله آخوند گفته است:

فردی بود که پیش ما می آمد. زمانی آمد، دیدم بوی خوشی از او استشمام می کنم. بوی عطری که من تا آن وقت چیزی به آن معطری نبوییده بودم. به او گفتم: عطر خوبی استعمال کرده ای گفت: من عطر نزده ام گفتم: پس جریان چیست؟ گفت: شبی نبی خاتم(صلی الله علیه و آله) را در خواب دیدم. عده ای در خدمت حضرت عده ای بودند. حضرت فرمود: کدام یک از شما بیشتر به من درود و صلوات فرستاده اند؟ من که دائم الصلوات هستم، خواستم بگویم و خود را معرفی کنم. امّا احتیاط کردم و با خود گفتم شاید از این افراد کسی باشد که بیش از من صلوات فرستاده باشد. مرتبه دوم نبی خاتم فرموده خود را تکرار کرد. باز همان شبهه برای من پیش آمد. برای سومین بار حضرت فرمود. عرض کردم خودتان بفرمایید. فرمود: بیا جلو! نزدیک رفتم. حضرت لب های مرا بوسیدند. از آن زمان، این بوی خوش در من هست. مرحوم آیت الله فرمود: هر گاه او پیش من می آمد، آن بوی خوش را استشمام می کردم و بالاتر این که، با در زدن او می گویم در را باز کنید! فلانی است. چون با در زدن او، بوی خوشی را استشمام می کنم.

آیت الله بهاءالدینی پس از نقل این ماجرا، در پاسخ فردی که درباره برتری ذکر صلوات پرسیده بود، بیان نمودند: ما به زیارت اهل قبور هم که می رویم، به جای قرآن و حمد و سوره، صلوات می فرستیم؛ سه صلوات به جای یک حمد. چون همه خیرات از نبی خاتم است.  

شافعی ـ فقیه اهل سنت ـ در شعر مشهورش می گوید: اگر در نماز صلوات بر پیامبر و آلش نباشد، نماز درست نیست.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: روزی پیامبر(صلی الله علیه و آله) به علی(علیه السلام) فرمود: آیا بشارت بدهم تو را؟ عرض کرد: بله یا رسول الله، تو همیشه بشارت دهنده ای. پیامبر فرمود: جبرئیل به من خبر عجیبی داد. علی علیه السلام پرسید چه بود آن خبر؟ فرمود: مرا خبر داد که هر گاه فردی از امت من درود بر من بفرستد و آل و اهل بیت مرا نیز یاد کند، درهای آسمان به روی او گشوده شود و ملائکه هفتاد صلوات و درود بر او می فرستند و گناهان او مانند برگ درخت می ریزد و خدا می فرماید: لبیک بنده من. ای ملائکة من! شما هفتاد صلوات بر او فرستادید، من هفتصد درود و صلوات بر او می فرستم. اما اگر صلوات بر من بفرستد و آل و اهل بیت مرا در صلوات یاد نکند، هفتاد پرده حجاب بین آن درود و آسمان قرار داده می شود و خدا می فرماید: لالبیک و لاسعدیک، ای ملائکه من! دعای او را بالا نبرید، مگر این که اهل بیت پیامبر را در صلوات یاد کند. و این حجاب و مانع هست تا اهل بیت مرا در صلوات به من ملحق کند.(سیری در آفاق، یادنامه آیت الله بهاءالدینی، ص 310)

منابع :پایگاه اطلاع رسانی آیت الله تهرانی

دلیل شیعه برای صلوات بر آل محمد صلی الله علیه و آله

برخی علمای اهل سنت، صلوات را مخصوص رسول خدا صلی الله علیه و آله و حداکثر در حق انبیای الهی روا دانسته و از نوع صلواتی که در بین شیعیان رایج است اظهار شگفتی می کنند؛ آنگاه با کنایه و یا صریح، کار آنها را مردود شمرده و از آن نهی می کنند.

فخر رازی می نویسد: علمای ما (اهل سنت)، ذکر «صلوات اللّه علیه» و «علیه الصلاة و السلام» را جز در حق رسول خدا جایز ندانسته و از آن منع می کنند در حالی که شیعه آن را برای علی و اولاد علی هم به کار می‌برد.

(1)

قاضی عیاض می نویسد: سلام و صلوات مخصوص رسول خدا صلی الله علیه و آله و سایر انبیاء است و کس دیگری در این امر با آنها شریک نیست؛ چنانچه خداوند متعال دستور داده است: «صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً». در مورد دیگران باید غفران و رضای الهی را برایشان طلب کرد همانگونه که خداوند متعال فرمود: «یقولون ربّنا اغفر لنا ولإخواننا الذین سبقونا بالإیمان» و نیز: «والذین اتّبعوهم بإحسان رضی اللَّه عنهم».

 او ادامه می دهد: اما این نوع صلوات که غیر پیامبر(منظورش آله و یا آل محمد) صلی الله علیه و آله را هم اضافه می کنند ساخته و پرداخته شیعه است که باید با آن مخالفت کرد.(2)

سوال:

اگر حق این است که این آقایان ادعا می کنند و نباید کس دیگری را به ذکر صلوات اضافه کرد؛ به ما پاسخ دهند که چرا خودشان صحابه را به این ذکر اضافه کرده و بعد از صلوات بر رسول خدا صلی الله علیه و آله می گویند: «و صحبه» ؛ «و علی صحبه»؟

دلیل شیعه در گفتن «و آله» در صلوات

شیعه معتقد است اسلام در قرآن خلاصه نمی شود و این سخن که «کتاب الله حسبنا؛ کتاب خدا ما را کفایت می کند»(3)، سخنی باطل و مردود است. ما بر این باوریم که پیام اسلام را باید از قرآن و عترت شنید و این همان سفارش رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیث ثقلین(4) است. از این رو اگر دستوری در قرآن نبود ولی روایت معتبری داشت مانند قرآن مقبول است و باید به آن عمل شود.

بنابراین:

1. درست است که در قرآن سخنی از «و آله» نیست و آیه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما» (5)  تنها به رسول خدا اشاره می کند؛ اما از این آیه فهمیده نمی شود که به دیگران نمی شود سلام داد و درود فرستاد.

2. رسول خدا صلی الله علیه و آله مفسر قرآن است و اوست که پرده از ابهام برداشته و اختلافات تفسیری را حل می کند «وَ ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ إِلاَّ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فیهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ» (6) حال که روایات روشنی از آن حضرت در اختیار ما و شماست؛ چرا به آن مراجعه نکرده و توجهی به آنها نمی کنید؟

اگر به سخنان آن حضرت مراجعه کنید؛ پاسخ روشنی دستگیرتان می شود:

کعب بن عجزة می گوید: در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بودم که مردی آمد از حضرت پرسید: ای رسول خدا! ما می دانیم چگونه به شما سلام کنیم؛ ولی [نمی داینم چگونه به شما صلوات بفرستیم. به ما بگویید که] صلوات بر شما چگونه است؟

حضرت فرمود اینگونه بگویید: «اللّهمّ صَلِّ على مُحمُدٍ و على آلِ مُحمّدٍ کَمَا صَلَّیتَ عَلى آلِ اِبراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مجیدٌ اللّهمّ بارِک علَى مُحَمّدٍ و على آل محمد کما بارکتَ على آل ابراهیمَ اِنّکَ حمیدٌ مجیدٌ». (7)

همانگونه که ملاحظه می شود صلواتی که شیعه می فرستد و برخی علمای اهل سنت از آن منع می کنند همان صلواتی است که در معتبرترین منابع خودشان به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است. با این تفاوت که شیعه برای اختصار تنها بخش ابتدایی آن را می گوید و جالب اینکه در این روایات، اصلا اثری از صحابه ای که برخی اهل سنت بر صلوات می افزایند وجود ندارد.

 

صلوات ابتر (بدون آل محمد)

کسانی از روی عمد یا ناآگاهی لفظ  «آل محمد» یا «آله» را از کنار نام رسول خدا صلی الله علیه و آله حذف کرده و به جای آنکه بعد از نام شریف آن حضرت بگویند: «صلی الله علیه و آله و سلم»؛ می گویند «صلی الله علیه و سلم» اینان بدانند:

1. با اینکه خود را اهل سنت می خوانند اما بر خلاف سنت و دستور رسول خدا صلی الله علیه و آله که خود نقل کرده اند عمل می کنند. آیت الله سبحانی پس از نقل روایت فوق می نویسد: از این بیان روشن می‌شود که در موقع فرستادن صلوات، باید آل محمد را نیز ذکر کنیم تا صلوات کامل شود و این که عده‌ای امروزه در سخنرانی‌ها و نوشته‌ها، تنها بر پیامبر درود می‌فرستند و می‌گویند: «صلّی اللّه علیه وسلم»، کاملاً بر خلاف دستور رسول خدا است.

ابن حجر هیثمی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «برای من درود مقطوع و بریده نفرستید، عرض شد مقصود چیست؟ فرمود: نگویید: اللهمّ صلّ علی محمّد، و سکوت کنید، بلکه لازم است بگویید: اللّهمّ صلّ علی محمّد و علی آل محمّد.» (8)

ایشان در ادامه می نویسند: البته شایسته است که پس از ذکر صلوات، جمله «کَما صَلَّیْتَ عَلى إِبْراهیمَ وَآلِ إِبْراهیم» گفته شود، ولی گاهی به جهت اختصار این جمله ترک می‌شود، چنان که خود پیامبر(صلی الله علیه و آله) در روایت دوم به آن بسنده کرد.

گذشته از این، می‌توان گفت جمله «کَما صَلَّیْتَ عَلی إِبْراهیمَ وَ آلِ ‌إِبْراهیم» جزء صلوات نیست، بلکه تعبیری است برای تعلیم آن؛ یعنی همان طور که بر ابراهیم و آل او صلوات می‌فرستید بر محمّد و آل او نیز صلوات بفرستید و این دو را از هم جدا نسازید و شگفت آن که در صحیحین و دیگر کتاب‌ها، نامی از صحابه به میان نیامده، در صورتی که اهل سنت به هنگام فرستادن درود کامل، صحابه را بر آل عطف می‌کنند و می‌گویند: «و علی آله و صحبه» (9)

نکته پایانی

اگر کسی پیدا شد و باز بر این جمله باطل اصرار ورزید و گفت «حسبنا کتاب الله»؛ فقط از قرآن برای من دلیل بیاورید که به غیر پیامبر صلی الله علیه و آله هم می شود صلوات فرستاد این آیات را برای او می خوانیم:

یَأَ ایهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اذْکُرُواْ اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا * وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً * هُوَ الَّذِى یُصَلىّ‏ِ عَلَیْکُمْ وَ مَلَئکَتُهُ لِیُخْرِجَکمُ مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلىَ النُّورِ  وَ کَانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیمًا (10)

اى کسانی که ایمان آورده اید! خدا را بسیار یاد کنید و صبح و شام او را تسبیح گویید. اوست که با فرشتگان خود بر شما صلوات مى‏فرستد تا شما را از تاریکى‏ها به سوى نور بیرون آورد، و او به مؤمنان مهربان است.

1. مفاتیح الغیب، ج‏16، ص: 136

2. ر.ک به الشفا بتعریف حقوق المصطفى 2: 191- 192

3. این سخن را عُمَر به زبان راند. صحیح بخاری ج1 ص 37

4. کافی ج1 ص294

5. آیه 56 سوره احزاب : اى کسانى که ایمان آورده‏اید بر او درود فرستید و سلام گوئید و تسلیم فرمانش باشید.

6. آیه 64 سوره نحل : ما این کتاب را بر تو نازل نکردیم مگر براى اینکه حقایقى را که در آن اختلاف کرده‏اند، براى آنان توضیح دهى [تا از آرا، نظریات وسلیقه‏هاى باطلشان نسبت به حقایق دست بردارند] و براى مردمى که ایمان دارند [مایه‏] هدایت و رحمت باشد

7. صحیح بخاری ج2 ص159 و ج3 ص119 و ج4 ص72 و صحیح مسلم ج1 ص305

8. الصواعق المحرقه، ص 146

9. پایگاه اصلاع رسانی معظم له (+)

10. آیات 41-43 سوره احزاب

11. مفاتیح الجنان، زیارت جامعه ائمة المومنین

12. همان، زیارت امام حسین علیه السلام (زیارت اول)

اخلاق پیامبر در خانواده

در آن دنیایی که پست ترین مرد اگر زورش به هیچ کس نمی رسید لااقل برای همسرش پادشاهی می کرد و او را بی هیچ تردیدی خدمتکار خود می دانست، پیامبر خدا همه ی کارهای شخصیش را حتی درون منزل، خود انجام می داد و آن را جزء  وظایف زنان نمی دانست . علاوه بر این در انجام کارهای منزل نیز مادامیکه حضور داشت کمک می نمود. تا جاییکه روایت کرده اند که پیامبر خدمتکار اهل خانه اش بود. این روایت با توجه به روایتی از خود رسول خدا بیشتر قابل درک و باور می شود که فرمود "سید القوم خادمهم": بزرگ هر قومی خدمتکار آن قوم است.(بحار ،ج 76، ص273)

گاه اتفاق می افتاد که حضرت خانه خویش را نظافت می کرد و جارو می کشید و خود مکرر می فرمود: "کمک به همسر و کارهای منزل، صدقه و احسان در راه خدا محسوب می شود."( خدمتک زوجک صدقه. ر.ک: العبقریات الاسلامیه، ص 192 )

در روایت است که به حضرت علی علیه السلام سفارش فرمود که ای علی! از من بشنو و من جز آنچه خدایم فرمان داده است، نمی‏گویم. هر مردی که همسرش را در خانه کمک کند، به تعداد موهای اندامش، یک سال عبادت برایش به‏شمار می‏آورند؛ سالی که روزهایش روزه بوده و شب‏هایش را به پاخاسته باشد. ای علی! کسی که در خدمت خانواده‏اش در خانه باشد و خودخواهی نورزد، آفریدگار، نامش را در دیوان شهیدان می‏نگارد و برای هر قدمش، یک حج و یک عمره پاداش می‏دهد. ای علی! خدمت به همسر، کفاره گناهان بزرگ است و خشم پروردگار را فرو می‏نشاند (بحارالانوار، ج 101، ص 132)

ابن شهر آشوب در کتاب مناقب، روایت کرده که: "رسول خدا صلی الله علیه و آله کفش خود را وصله می زد، پوشاک خویش را می دوخت، در منزل را شخصا باز می کرد، گوسفندان و شترها را می دوشید و به هنگام خسته شدن خادمش در دستاس کردن به کمک او می شتافت و آب وضویش را خود تهیه می کرد. و در همه کارها به اهل خانه کمک می کرد. و لوازم خانه و زندگانی را به پشت خود از بازار به خانه حمل می کرد"

عایشه نقل کرده است : وقتی خلوت می شد، پیامبر لباس خود را می دوخت و کفش خویش را وصله می کرد . (14 بحار ج 16،ص 227).

همین اصرار پیامبر بر انجام کارهای خود باعث می شد که گاهی اطرافیان فکر کنند پیامبر خدا به انجام آن کارها علاقه ی خاصی دارد. مثلا عایشه می گوید: محبوب‌ترین کارها نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله خیاطی بود(مکارم الاخلاق،ص 10)

جز اینها پیامبر، مهربانی خاصی نسبت به زنان داشت و پیوسته سفارش زنان را به امت می نمود و می فرمود بهترین شما کسی است که برای زنان بهتر باشد و خودم از همه ی شما نسبت به زنان مهربانترم.

اگر چه طبق دستور الهی فرموده بود که خروج زن از خانه باید به اجازه ی همسر باشد اما در سیره ی آن حضرت سراغ نداریم که همسرانش را از خروج خانه نهی کرده باشد بلکه در روایت است که وقتی سختگیری عمر را نسبت به زنان دید به او فرمود زنان را راحت بگذار که آنها هم حوائجی دارند.

همچنین نقل شده است که عمر بارها به پیامبر به خاطر آزاد گذاشتن همسرانش اعتراض می کرد ! ( بخاری ،ج7،ص 129؛طبری ،جامع البیان ،ج22،ص 49).

به ابراز محبت نسبت به همسر بسیار اهمیت می داد و به این کار سفارش می کرد و می فرمود: هر چه ایمان انسان کامل‏تر باشد، به همسرش بیشتر اظهار محبت می‏کند (بحارالانوار، ج 103، ص 235.)

در برخورد با اشتباهات اهل منزل خشمگین نمی شد و بسیار منطقی و آرام مخالفت می کرد و آنها را مجبور به کاری نمی کرد.

انس ابن مالک مى‏گفت: کسى با زن و فرزندش مهربان‏تر از رسول گرامى نبود. او نسبت به همسران خود، هیچ‏گونه خشونتى نمى‏کرد و این، بر خلاف خلق و خوى مردم مکه بود. بدزبانى برخى از همسران را تحمل مى‏کرد ؛ تا آن جا که دیگران از این همه تحمل پیامبر، رنج مى‏بردند. (صحیح مسلم، ج 5، ص 114 ؛ مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج 2، ص 254)

عایشه با همه ی بدخلقی اش تا جایی از پیامبر محبت دید که درباره ی اخلاق ایشان در خانه گفت :

احدى از پیامبر صلی الله علیه و آله خوش خلق تر نبود، هیچ کس از اصحاب و اهل بیت او را صدا نمى زد مگر این که در جواب مى فرمود: لبیک.(کحل البصر، ص 94.)